ADHD, po polsku tłumaczony jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi kojarzy się z dziećmi. Jednak nic bardziej mylnego - coraz częściej diagnozowani są również dorośli. Zwłaszcza ci, którzy w dzieciństwie mieli trudności z koncentracją, byli uznawani za “niegrzecznych” lub “nieuważnych”. Tymczasem może to być właśnie nieleczone ADHD, które zakłóca wiele aspektów codziennego życia dorosłych. Ale są też pozytywne aspekty ADHD, na które warto zwrócić uwagę! Otwarcie na medycynę i psychologię sprawia, że coraz więcej osób zgłasza się do specjalistów ze swoimi trudnościami i przekuwa je w sukces. Co trzeba wiedzieć o dorosłym ADHD? Jak zachowuje się osoba z ADHD? Jakie są objawy ADHD u dorosłych?
ADHD u osób dorosłych. Dlaczego coraz więcej osób jest diagnozowanych?
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej u dorosłych (ADHD) to zaburzenie psychiczne, które obejmuje kombinację trwałych problemów, takich jak trudności w utrzymaniu uwagi, nadpobudliwość i impulsywne zachowanie. ADHD u dorosłych może prowadzić do niestabilnych związków, słabszych wyników w pracy lub szkole, a w konsekwencji do niskiej samooceny, stanów lękowych i nerwicowych oraz innych problemów.
Choć ADHD ma się od urodzenia, u niektórych osób do rozpoznania dochodzi dopiero w wieku dorosłym. Zdarza się tak, ponieważ nie u każdego we wczesnym wieku symptomy były widoczne. Przez lata kryteria dotyczące ADHD były traktowane mocno stereotypowo. Na myśl o zaburzeniu przed oczami wielu osób stawał rozbiegany chłopiec, którego nie dało się uspokoić. “Rozmarzone” dziewczynki, które bujały w obłokach nie były brane pod uwagę, jeśli chodzi o to rozpoznanie. Jak zwracają uwagę specjaliści, objawy ADHD u chłopców są bardziej widoczne, co sprawia, że oni częściej słyszą diagnozę. Dodatkowo większość badań oceniających ADHD oparto na próbie badawczej składającej się z chłopców.
W przypadku kobiet jest inaczej. - Może się jednak zdarzyć, że dziewczynka doświadcza objawów ADHD, które przeszkadzają jej w codziennym życiu, ale te objawy są pomijane przez otaczających ją dorosłych, bo nie są stereotypowe - mówi adiunkt Uniwersytetu Calgary, Meadow Schroeder. Przez lata kobiety słyszały diagnozy, które nie były trafne - zamiast leczenia ADHD, otrzymywały leki przeciwlękowe czy antydepresyjne. Według badaczy, objawy u dziewczynek są niekiedy maskowane, co wynika z faktu, że częściej próbują one sprostać oczekiwaniom dorosłym. Ich ciężka praca powoduje, że przestrzeganie norm społecznych odbija się na ich życiu.
ADHD w dzieciństwie diagnozuje się nawet trzykrotnie częściej w przypadku chłopców niż dziewczynek - jeśli zaś chodzi o osoby dorosłe - dane te są tożsame.
U dorosłych nadpobudliwość może się zmniejszyć, ale zmagania z impulsywnością, niepokojem i trudnościami w skupieniu uwagi mogą trwać. Problem ADHD, według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, dotyczy aż 8,4% dzieci i 2,5% dorosłych na całym świecie. Jednocześnie są to dane z 2018 r., co może oznaczać, że dziś liczba zdiagnozowanych osób może być wyższa, o czym mówi m.in. Amerykański Narodowy Instytut Zdrowia Psychicznego.
Rozróżnienie typów ADHD
Według najnowszej, piątej edycji klasyfikacji DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), czyli podziału zaburzeń psychicznych, ADHD zostało podzielone na trzy typy:
- z przewagą zaburzeń nieuwagi,
- z przewagą nadruchliwości i impulsywności,
- podtyp mieszany.
Diagnoza ADHD opiera się na obserwacji uporczywych objawów, częstotliwości ich występowania oraz stopnia zauważalności w ciągu ostatnich sześciu miesięcy. Ponieważ wszystkie objawy ADHD różnią się w zależności od osoby, ważne jest, aby poznać charakterystykę każdej prezentacji, aby móc rozpoznać, z którym z nich ty lub ktoś bliski może mieć do czynienia.
Przeważnie nieuważna prezentacja ADHD - co to jest i jakie są jej typowe objawy?
Osoby z tą prezentacją ADHD nie wykazują żadnych oznak nadpobudliwości ani impulsywności, czyli tych stereotypowo najbardziej klasycznych objawów zaburzenia. Zamiast tego mają trudności z utrzymaniem koncentracji i uważnością. ADHD typu nieuważnego powoduje, że osobom z zaburzeniem często trudno jest utrzymać uwagę i angażować się w zorganizowane zajęcia przez długi czas.
Jak podaje amerykański portal psychiatry.org, typ o przeważnie nieuważnej prezentacji charakteryzuje się:
- nie zwracaniem uwagi na szczegóły, zwłaszcza podczas wykonywania zadań szkolnych lub zawodowych;
- problemami ze skupieniem na zadaniach i czynnościach;
- brakiem uważności (niekiedy tylko pozornym) podczas rozmowy;
- postępowaniem wbrew instrukcjom;
- niekończeniem prac szkolnych, domowych, a nawet służbowych;
- problemami z organizacją pracy, w tym: złe zarządzanie czasem, bałagan, niezorganizowana praca, brak dotrzymywania terminów;
- unikaniem zadań wymagających długotrwałego wysiłku,
- gubieniem przedmiotów;
- zapominaniem o codziennych zadaniach.
ADHD typu nadpobudliwego/impulsywnego - co wyróżnia ten typ?
Osoby z tą postacią choroby będą przejawiać zachowania nadpobudliwe i impulsywne, ale bez objawów nieuwagi. Można znaleźć ludzi z tą postacią choroby, którzy ciągle się poruszają i nadmiernie się wiercą. Dotychczas o dzieciach mówiono, że są niecierpliwe lub niegrzeczne, karano je lub strofowano, bez prób zrozumienia ich trudności.
Prezentacja ADHD w tym typie, według Amerykańskiego Instytutu Zdrowia Psychicznego, charakteryzuje się w ramach impulsywności przede wszystkim:
- przerywaniem lub przeszkadzaniem innym,
- podejmowaniem działań bez zastanowienia,
- niecierpliwością,
- trudnością z czekaniem na swoją kolej,
- pragnieniem natychmiastowej nagrody, bez możliwości odroczenia gratyfikacji
- odpowiadaniem na pytania, bez ich zakończenia.
Z kolei ADHD w typie nadpobudliwym oznacza, że osoba z zaburzeniem może wydawać się być “w ciągłym ruchu”. Zachowanie spokoju i pozostanie w miejscu jest trudne także w sytuacjach, gdy jest to konieczne, np. na pogrzebie czy w teatrze. U dorosłych nadpobudliwość może oznaczać skrajny niepokój lub zbyt dużo mówienia.
ADHD typu złożonego, czyli połączenie objawów
Jest to najczęstsza postać tego stanu. Osoby z tym typem ADHD doświadczają kombinacji objawów impulsywności, nadpobudliwości i nieuwagi. Rozpoznanie ADHD typu złożonego u dziecka wymaga obecności co najmniej sześciu objawów nieuwagi i co najmniej sześciu objawów nadpobudliwości/impulsywności przez co najmniej sześć miesięcy. W przypadku osób powyżej 17. roku życia, wymaganych jest pięć objawów lub więcej każdego typu.
Spośród trzech typów ADHD, to właśnie typ łączony uważany jest za najczęściej występujący. Według niektórych badań, aż 70% osób dorosłych z ADHD ma właśnie tę prezentację zaburzenia.
ADHD u osób dorosłych - wszystko, co warto wiedzieć
Czy ADHD z czasem mija? Niektóre osoby mają mniej objawów wraz z wiekiem. Mimo to, z ADHD żyje się cały czas. Jak podaje chadd.org, aż 75% osób, u których zdiagnozowano ADHD w dzieciństwie, doświadcza objawów także w wieku dorosłym.
We wczesnej dorosłości ADHD może wiązać się z depresją, zaburzeniami nastroju lub zachowania oraz nadużywaniem substancji. Dorośli z ADHD często borykają się z trudnościami w pracy oraz życiu osobistym i rodzinnym związanymi z objawami ADHD. Wielu ma m.in.:
- niespójne wyniki w pracy lub w karierze;
- trudności z codziennymi obowiązkami;
- doświadczać problemów w związku;
- chroniczne poczucie frustracji lub winy.
Dlaczego uzyskanie diagnozy o ADHD ma znaczenie, nawet u dorosłego?
Wiedza to klucz do zrozumienia tego, jak działa mózg osoby z ADHD. Dziś podstawą jest psychoedukacja, która stanowi jedno z najważniejszych narzędzi w radzeniu sobie z ADHD. Im więcej wiesz o swoim stanie i typie ADHD, który masz, tym większa pewność zyskujesz, lepiej rozumiesz siebie. To z kolei oznacza, że możesz uzyskać odpowiednie wsparcie i poznać techniki, które pomogą zniwelować dokuczliwe objawy. A to znacznie pomoże w codziennym życiu.
Wiedząc, jaką masz prezentację ADHD, możesz rozróżnić, co jest objawem ADHD, a co jest częścią twojej wyjątkowej osobowości. Czasami ludzie latami zmagają się z aspektem ADHD, który ich zdaniem jest po prostu częścią tego, kim są, tylko po to, by później odkryć, że był on związany z ADHD i że dostępne jest leczenie.
Oprócz praktycznych korzyści wiedza o tym, jak ADHD wpływa na ciebie, przynosi korzyści psychologiczne. Istnieje wiele ocen moralnych dotyczących zachowań wynikających z ADHD. Na przykład niemożność usiedzenia w miejscu na spotkaniu może zostać nazwana „brakiem szacunku”.
W jaki sposób diagnozuje się ADHD u dorosłych?
Ponieważ ADHD jest diagnozą na całe życie, nigdy nie jest się “za dorosłym” na ocenę zaburzenia. Istnieje wiele środków oceny psychologicznej, które można wykorzystać do zdiagnozowania ADHD u dorosłych.
W wieku dorosłym niektórzy zauważają zmniejszenie objawów, podczas gdy inni nadal odczuwają je w podobnym stopniu. Wynika to z tego, że część osób korzysta z praktyk i technik pozwalających radzić sobie z deficytami. Jednak maskowanie objawów nie jest sposobem na pełne radzenie sobie z zaburzeniem. Jednak ADHD u dorosłych zwykle wygląda mnie, jak dziecko napędzane bateriami, a bardziej, jak osoba, która jest zapominalska, niespokojna, łatwo się rozprasza i / lub nadmiernie reaguje frustracją.
Kluczem jest dokładna diagnoza. Trudno jest wykryć ADHD, ale możliwe jest zdiagnozowanie go u osoby dorosłej, nawet jeśli zaburzenie zostało przeoczone w dzieciństwie. Problem polega na tym, że objawy te są często określane jako niedojrzałość lub błędnie diagnozowane wyłącznie jako lęk, bądź depresja. Najczęściej jednak są to skutki życia z niezdiagnozowanym ADHD, m.in. codzienna walka z samym sobą, próby działania “tak jak inni”, czy chęć sprostania oczekiwaniom społecznym - to właśnie one mogą prowadzić do depresji, nerwicy czy lęków. To właśnie wtedy, będąc często na skraju, osoby dorosłe trafiają do psychologa lub psychiatry. Bycie błędnie zdiagnozowanym lub niedodiagnozowanym prowadzi do niedostatecznego leczenia.
ADHD to nic strasznego - ważne jest zrozumienie
Otrzymanie diagnozy dla wielu osób jest pozytywnym momentem. W końcu dowiadują się, co się dzieje, czemu nie mogą sprostać wyśrubowanym normom społecznym. Czują ulgę. Zamiast słyszeć błędnie przypisywane im lenistwo, nierozwagę czy brak kompetencji, dowiadują się, że te niewyjaśnione trudności to coś od nich niezależnego. Świadomość i diagnoza mogą prowadzić do lepszego zrozumienia samego siebie, ale też mniejszych problemów z otoczeniem.
Wiele osób, gdy słyszy diagnozę w wieku dorosłym, uczy się jak odrzucać szkodliwe przekonania na swój temat. Ich samoocena w końcu wzrasta, a z pomocą terapii psychologicznej czy coachingu, mogą zminimalizować objawy ADHD, a wzmocnić swoje mocny strony. A tych nie brakuje!
Wspieranie hiperkoncentracji u osób z ADHD zwiększa ich produktywność. Niektórzy uznają nawet zaburzenie za swoistego rodzaju dar. Nic dziwnego, skoro lista wielkich osób, które miały ADHD jest naprawdę imponująco długa! Zaburzenie mieli m.in. Pablo Picasso, Salvador Dali, Thomas Edison, Albert Einstein, John F. Kennedy, czy Walt Disney. Ich sfokusowanie na konkretnej dziedzinie pozwoliło odnieść imponujące efekty, sprawiając, że stawali się ekspertami. Dodatkowo u wielu osób wyróżnia się także wyjątkową kreatywność, otwartość na zmiany i próbowanie nowych rozwiązań, nieszablonowe sposoby myślenia.
Elwira Lenartowicz, psycholog z Polskiego Towarzystwa ADHD zauważa, że osoby z zaburzeniem są obdarzone wysokim ilorazem inteligencji, mają bogatą wyobraźnię i nowatorskie spojrzenie. Z tego powodu świetnie sprawdzają w pracach twórczych. - Fakt, że żyją niejako w nadmiarze bodźców, sprawia, że mogą być odkrywcze w odnajdywaniu nowych rozwiązań. Nie zadowala ich przeciętność - mówi.
Psychologowie wskazują, że osoby z ADHD są obdarzone wysoką wrażliwością. Pozwala ona rozwinąć empatię i stanowi doskonałą platformę do rozwoju wielu talentów. Badania pokazują, że udzielania wsparcia po diagnozie, wiąże się z bardziej pozytywnymi relacjami także, jeśli chodzi o związki partnerskie, czy relacje z bliską rodziną.
Rozpoznanie ADHD u osoby dorosłej może być trudne
Rozpoznanie ADHD u osoby dorosłej może być trudne, ponieważ objawy u dzieci wyglądają inaczej niż u dorosłych, a wielu specjalistów przede wszystkim diagnozuje najmłodszych. Istnieją jednak metody, z których korzystają psychologowie, by ocenić, czy zaburzenie występuje u osoby dorosłej. Jakie testy można wykorzystać?
- DIVA 5. Najpopularniejszy w Polsce kwestionariusz diagnostyczny, pozwalający za pomocą wywiadu, opracowanego na podstawie kryteriów DSM-5, zweryfikować podejrzenia ADHD u osób dorosłych. W trakcie badania ocenia się wyłącznie przesłanki kliniczne dotyczące zaburzenia.
- Test zmiennej uwagi (TOVA). TOVA mierzy zdolność do wykonywania nie preferowanych zadań i ocenia umiejętności uwagi w czasie rzeczywistym. Porównuje się wyniki z wynikami innych osób, które mają i nie mają ADHD. Czasami TOVA jest niejednoznaczna lub osoba z problemami z uwagą może dobrze sobie radzić, ponieważ kompensuje trudności, więc TOVA zwykle nie jest jedyną mierzalną metodą diagnostyczną.
- Conners Adult ADHD Rating Scales (CAARS): CAARS to skala oceny, która mierzy uwagę, kontrolę impulsów i nadpobudliwość. Określa, czy objawy są zgodne z ADHD. Istnieje skala samoopisowa i skala obserwatora, którą może wypełnić ktoś, kto dobrze cię zna.
- Skala Samoopisu Dorosłych (ASRS): pomaga rozpoznać objawy i oznaki ADHD u dorosłych. To jedna z metod, które rekomenduje Światowa Organizacja Zdrowia - lista samokontrolna została przygotowana właśnie przez nich. Ważne jest, aby zrozumieć, że ten test ADHD jest punktem wyjścia. To nie jest badanie diagnostyczne. To lista kontrolna objawów ADHD u dorosłych. Pełnej oceny i ewentualnej diagnozy ADHD nie dokonuje się za pomocą testu online ani podczas szybkiej wizyty u lekarza - wymagana jest odpowiednia obserwacja.
- Inwentarz oceny zachowania funkcji wykonawczych - wersja dla dorosłych (BRIEF-A): BRIEF-A analizuje różne aspekty funkcjonowania wykonawczego, takie jak zdolność do wykonywania zadań, przełączania się między czynnościami, organizowania rzeczy lub myśli oraz zapamiętywania ważnych Informacja. Porównuje wszelkie trudności, które masz z innymi osobami w twoim wieku, aby określić, czy występują deficyty.
Czy ADHD można leczyć?
Wraz ze wzrostem świadomości na temat ADHD u dorosłych, rośnie również wiedza na temat tego, jak pomóc osobom z zaburzeniem w łatwiejszym codziennym funkcjonowaniu.
Jeśli spełniasz kryteria diagnostyczne i psycholog bądź psychiatra zdiagnozuje u Ciebie ADHD, możesz poddać się łagodzeniu objawów odpowiednio dobranym leczeniem farmakologicznym lub stosować terapię behawioralną. Należy pamiętać, że ADHD nie jest chorobą jak grypa, którą można wyleczyć w 100%. To zaburzenie, które zostaje z nami na zawsze. Jednak leki, terapia behawioralna i inne wsparcie, np. coachów czy trenerów ADHD może pomóc osobom z zaburzeniem w wygodniejszym dla nich funkcjonowaniu. Bo terapia ADHD ma polegać na tym, by osoby z zaburzeniem lepiej radziły sobie z codziennością, a nie maskowały objawy.
Oparte na badaniach dane kliniczne pokazują, że warto jest rozważyć coaching ADHD, jako część holistycznego planu leczenia i wsparcia. Ma on wspólne elementy z terapią poznawczo-behawioralną, ale opiera się na wzmacnianiu mocnych stron i zasobów. Dodatkowo coach pomaga opracować strategie i systemy, które można wykorzystywać w codziennym życiu, by osobie z ADHD udawało się osiągać m.in. osobiste cele.
Wiele lat badań naukowych potwierdza, że ADHD nie przechodzi z wiekiem. Niezależnie od piętna otaczającego ADHD, wiedza o swoim dorosłym ADHD jest lepsza niż walka z nieświadomością. Jeśli podejrzewasz, że możesz mieć ADHD, uzyskanie oficjalnej diagnozy może często wiązać się z poczuciem ulgi i zrozumienia. Wiedza o swoim stanie, motywach zachowania i funkcjonowania może pomóc w rozpoznaniu nieleczonego ADHD na twoje życie.
Pamiętaj, że Wyższa Szkoła Biznesu – National Louis University posiada w swojej ofercie Instytut Diagnostyki, Opiniodastwa i Pomocy Psychologicznej, gdzie możesz ubiegać się o pomoc.
