Psychologia żywienia
,,Najlepszy sposób zachowania zdrowia – nie jeść, gdy się nie chce, i przestać jeść, gdy jeszcze jest chęć do jedzenia.” - Sadi z Szirazu
to nowa dziedzina psychologii powiązana z tematami takimi jak: żywienie, zaburzenia odżywiania, masa ciała. Żywienie, odżywianie, jedzenie spełnia bardzo ważną rolę w życiu, zwłaszcza w zakresie fizjologicznej regulacji uczucia głodu oraz sytości (Koszowska, Dittfeld, Zubelewicz-Szkodzińska, 2013). Jak wiemy jednak wiele osób nas otaczających ma problem z właściwym odżywianiem, co skutkuje nieraz różnymi zaburzeniami w tym zakresie. Dodatkowo oprócz konkretnych zaburzeń odżywiania, wiele osób na całym świecie zmaga się z nadwagą, otyłością, lub innymi schorzeniami będącymi ich następstwem – typu nadciśnienie, cukrzyca. Wiele osób ma również problem z utrzymaniem prawidłowej diety. Wszystkimi tymi problemami zajmują się wraz ze swoimi klientami psychologowie, psychiatrzy, psychoterapeuci, psychodietetycy i inni specjaliści. Odżywianie oprócz funkcji fizjologicznej, spełnia również rolę regulacji emocjonalnej.
Przyjmuje się iż zjadanie zbyt dużej ilości posiłków wpływa negatywnie na zdrowie, jednak należy pamiętać, iż niedobór pokarmu również negatywnie wpływa na funkcjonowanie nie tylko fizjologiczne ludzkiego organizmu, ale również na sferę psychiczną. Dlatego problemy w zakresie odżywiania rozpatrywane są już nie tylko w sferze medycznej, ale również z perspektywy psychologicznej.
Jedzenie
Jedzenie, spożywanie posiłków, smaczne dania nie tylko pełnią funkcję zaspokojenia fizjologicznego, ale również stanowią pewne źródło przyjemności, mającym na celu również zaspokojenie potrzeb emocjonalnych. Niestety źle dobrana dieta, niezbilansowana może doprowadzić do pewnych patologii związanych z odżywianiem. Jedną z nich jest otyłość, która niestety jest coraz częstszym schorzeniem o podłożu genetycznym, środowiskowym. Związana jest również z dzisiejszym trybem życia (Koszowska, Dittfeld, Zubelewicz-Szkodzińska, 2013; Pilska, Jeżewska-Zychowicz, 2008; Szweda, 2009; Pietrzykowska, Wierusz-Wysocka, 2008; Cencic, 2010).
Statystyki
Według NFZ trzech na pięciu Polaków cierpi na nadwagę, a co czwarty jest otyły. Statystyki są przerażające. Mówi się o 30% Polaków cierpiących na otyłość w ciągu kilku następnych lat. Otyłość to choroba cywilizacyjna (NFZ, 2022). Ponad 4,5 miliona ludzi umiera na świecie z powodu otyłości (PAP, 2023). Według National Association of Anorexia Nervosa and Associated Disorders ok. 0,9%. kobiet na całym świecie może cierpieć z powodu anoreksji, a aż 1,5% z powodu bulimii. W Polsce natomiast szacuje się, że z problemem anoreksji zmaga się około 2% Polaków. Dotyczy ona nie tylko kobiet, ale także i mężczyzn i to w różnym wieku. Wiadomym jest również iż pierwsze symptomy zaburzeń odżywiania mogą się również pojawiać w wieku dorastania. Ale najwięcej w grupie wiekowej 18-20 lat (pacjent.gov.pl, 2020).
Zaburzenia odżywiania
Pamiętać należy, iż otyłość sama w sobie jest schorzeniem bardzo złożonym, nierzadko mającym swoje źródło w psychice człowieka, nierzadko również otyłość związana jest z innymi zaburzeniami takimi jak depresja, czy bulimia, które z kolei wymagają interwencji psychologa, psychiatry (Koszowska, Dittfeld, Zubelewicz-Szkodzińska, 2013; Szweda, 2009; Sosnowska-Bąk, 2009). Niestety na aktualny stan rzeczy ma wpływ wiele czynników, nie tylko genetycznych ale i tych powiązanych z kulturą, która niekiedy narzucać może pewne wzorce, modele idealnej sylwetki. Wiadomym jednak jest fakt iż utrzymanie prawidłowej sylwetki, a dodatkowo prawidłowej masy ciała zwłaszcza w dzisiejszych czasach – w czasach kiedy mamy dostęp do żywności, co z kolei wiązać się może z jej nadmiernym spożyciem, żyjemy w biegu, ciągłym stresie, jest trudne.
Do najczęstszych zaburzeń odżywiania należy zaliczyć bulimię, anoreksję, ortoreksję, czy kompulsywne objadanie się. Przyjrzyjmy się zatem pokrótce czym różni się jedno zaburzenie od drugiego.
Bulimia – żarłoczność psychiczna powiązana jest z napadami objadania się i podejmowaniem aktywności mających na celu uniknięcie wzrostu masy ciała (Żechowski, 2023).
Anoreksja – powiązana z celową utratą masy ciała (Żechowski, 2023).
Kompulsywne objadanie się – podobne do bulimii, jednak bez podejmowania aktywności mających na celu uniknięcie wzrostu masy ciała (Koszowska, Dittfeld, Zubelewicz-Szkodzińska, 2013).
Ortoreksja – to pewien rodzaj obsesji na punkcie zdrowego jedzenia. Jest to schorzenie które ma podłoże w sferze psychiki i związana jest z zaburzeniem spożywania pokarmów. Niekiedy zdarzyć się może że pierwsze symptomy są bagatelizowane, gdyż nie wyglądają na groźne – zmiana diety, eliminacja uznawanych za niezdrowe składników dań; kolejno korzystanie jedynie z naturalnej żywności, i dodatkowo czytanie etykiet związanych ze składem danych składników (Kałędkiewicz, Doboszyńska, 2013).
Głód-pragnienie
Tym co nas motywuje do jedzenia jest głód i pragnienie. Ośrodek głodu-sytości mieści się w podwzgórzu. Należy jednak pamiętać, iż w procesie jedzenia biorą udział również czynniki emocjonalne. Dowiedziono że negatywne emocje mogą wpływać na większą bądź powodować mniejszą chęć do jedzenia. Dodatkowo stres i nieumiejętne radzenie sobie w sytuacjach stresowych może być związane ze zwiększonym spożyciem posiłków. Należy pamiętać iż jedzenie zaspokaja potrzeby emocjonalne. Nie jest zatem niczym zaskakującym, iż bardzo chętnie sięgamy po węglowodany kiedy mamy obniżony nastrój. Dzięki temu nasz organizm uwalnia endorfiny, uspokajamy się (Koszowska, Dittfeld, Zubelewicz-Szkodzińska, 2013; Pietrzykowska, Wierusz-Wysocka, 2008).
Jak pomóc?
Osoby z problemami w zakresie zaburzeń odżywiania najczęściej trafiają do psychologa. Oczywiście zarówno wsparcie psychologiczne, psychodietetyczne, jak i podjęcie terapii, w tym również psychoterapii przynieść może pozytywne skutki. Pamiętać należy jednak, że w trakcie zdrowienia nieodzowną pomocą również, a nawet przede wszystkim będzie pomoc psychiatry, jak również dietetyka. Do najskuteczniejszych nurtów psychoterapii i najczęściej zalecanych dla jednostek mających problem z zaburzeniem odżywiania należy psychoterapia poznawczo-behawioralna, jak również psychodynamiczna.
Artykuł ma na celu przybliżyć problem zaburzeń odżywiania. Tekst jednak nie wyczerpuje tego jakże rozbudowanego zagadnienia.
Bibliografia:
1. Cencic A, Chingwaru W. The role of functional foods, nutraceuticals, and food supplements in intestinal health. Nutrients 2010, 2: 611-625
2. https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/anoreksja-i-bulimia pobrano dnia 02.11.2023
3. https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/otylosc-choroba-wagi-ciezkiej,7355.html pobrano dnia 02.11.2023
4. https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1528785%2Cjest-nowy-raport-na-temat-otylosci-na-swiecie-dane-sa-alarmujace-takze-te pobrano dnia 02.11.2023
5. Kałędkiewicz E., Doboszyńska A. (2013) Ortoreksja na tle innych zaburzeń odżywiania Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 6, 307–315
6. Koszowska A., Dittfeld A., Zubelewicz-Szkodzińska B. (2013), Psychologiczny aspekt odżywiania oraz wpływ wybranych substancji na zachowania i procesy myślowe; Hygeia Public Health 2013, 48(3): 279-284
7. Pietrzykowska E, Wierusz-Wysocka B. Psychologiczne aspekty nadwagi, otyłości i odchudzania się. Pol Merkuriusz Lek 2008, XXIV: 472-476.
8. Pilska M, Jeżewska-Zychowicz M. Psychologia żywienia – wybrane zagadnienia. Wyd SGGW, Warszawa 2008.
9. Sosnowska-Bąk M. Miejsce psychologa w leczeniu otyłości. Forum Med Rodz 2009, 3(4): 297- 303.
10. Szweda A. (2009) Wewnętrzny przymus nadmiernego jedzenia. Nowe oblicza uzależnień. Wyd. Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2009: 125-133.
11. Żechowski C. (2023), Zaburzenia odżywiania się – problem współczesnej młodzieży, ORE https://www.ore.edu.pl/wp-content/plugins/download-attachments/includes/download.php?id=7219 pobrano dnia 02.11.2023
Autor
dr n. med.i n. o zdr. Adrianna Othmani
Psycholog specjalności psychologia kliniczna i osobowości, psycholog transportu
Adiunkt Wyższej Szkoły Biznesu-National Louis University z siedzibą w Nowym Sączu
Specjalizantka z zakresu psychologii klinicznej, podspecjalizacja neuropsychologia
