Prawo konstytucyjne - wszystko, co trzeba wiedzieć

"Prawo konstytucyjne” w literaturze prawnoustrojowej oraz w nauce prawa określane jest także jako „prawo państwowe” i „prawo polityczne”. Odwołuje się do najważniejszego aktu prawnego w kraju, jakim jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej i obejmuje całokształt norm prawnych, obowiązujących w państwie.

Na studiach prawniczych tej dziedzinie poświęca się wiele miejsca, m.in. z uwagi na zawiłości konstytucyjne, z którymi mamy do czynienia w Polsce w ostatnich latach. To jeden z przedmiotów, o którym studenci mówią, że jest fascynujący, aczkolwiek trudny. Jest to jednak “niezbędnik”, bez którego ukończenie studiów prawniczych ani dalsza praca w zawodzie nie byłaby możliwa. Co warto wiedzieć o prawie konstytucyjnym?

Pojęcie prawa konstytucyjnego

Prawo konstytucyjne, jak sama nazwa wskazuje, odnosi się do Konstytucji, która jest najważniejszym aktem prawnym w naszym kraju. Co istotne, pojęcie prawa konstytucyjnego analizowane jest w sposób dwojaki:

1. Jako wyodrębniony system praw i norm prawnych, które tworzą określoną gałąź prawną;
2. Jako odrębna dyscyplina nauk prawniczych.

Zgodnie z powyższym, pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego mogą być rozumiane w wyższym lub szerszym zakresie, co określa przedmiot prawa konstytucyjnego i zostało dokładniej omówione poniżej.

Według typowej wykładni, jak uważa M. Grant, prawo konstytucyjne to spisane akty prawne, stanowiące ustawę zasadniczą w państwie, ale także i synonim ustroju politycznego, który funkcjonuje w danym kraju.

Co wchodzi w skład prawa konstytucyjnego?

Prawo konstytucyjne zawiera całokształt norm prawnych, obowiązujących w danym państwie, które określają najistotniejsze aspekty życia społecznego, gospodarczego itd. i regulują kwestie działania podstawowych instytucji ustroju politycznego w kraju. Jako normy konstytucyjne rozumie się tu przede wszystkim akty prawne i normy w nich zawarte, o przeróżnej mocy. To, co je łączy to fakt, że przedmiotem ich regulacji są instytucje oraz zasady ustroju politycznego państwa.

Źródłem prawa konstytucyjnego w Polsce jest Konstytucja, która funkcjonuje jako najwyższe prawo Rzeczypospolitej Polskiej, na co wskazuje art. 8 ust. 1 Konstytucji RP z 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483). Tym samym, prawo konstytucyjne tworzy wzorzec dla wszystkich innych aktów prawnych i jest wyznacznikiem poprawności ustawodawstwa zwykłego. Można więc wskazać, że w jego zakres wchodzą wszystkie inne kategorie prawne, ponieważ to właśnie przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio - chyba, że z ich treści wynika co innego.

Co jest przedmiotem prawa konstytucyjnego?

Jak wskazano wyżej: pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego analizowane są w znaczeniu węższym oraz szerszym. Wiąże się to z przedmiotem prawa konstytucyjnego. A zatem można wskazać, że - w znaczeniu wąskim - prawo konstytucyjne odnosi się tylko do norm zawartych w konstytucji jako ustawie nadrzędnej w Rzeczpospolitej Polskiej oraz, ewentualnie w innych aktach, mających rangę konstytucyjną. Wszystkie te normy mają szczególną moc prawną. Co istotne, tej mocy prawnej nie bierze się pod uwagę kiedy wskazuje się na szerokie znaczenie pojęcia prawa konstytucyjnego oraz jego przedmiot. Wówczas istotne znaczenie ma tylko treść norm prawnych.

Oznacza to, że tak rozumiane prawo konstytucyjne odróżnia się od innych dziedzin prawa głównie tym, że reguluje specyfikę stosunków społecznych, a także ustrój polityczny, społeczno-gospodarczy i inne, najważniejsze kwestie funkcjonowania państwa, a także prawa i wolności jednostek. Co, jednak istotne, te normy prawne mają różną moc prawną - zarówno wyższego, jak i niższego rzędu. Przykładem są tu państwa, w których nie ma pisanej konstytucji, a wszystkie normy prawne zawierają się w ustawodawstwach zwykłych, np. Wielka Brytania.

Czym zajmuje się prawo konstytucyjne?

Ze względu na swoją specyfikę prawo konstytucyjne objawia się na trzech płaszczyznach:

1. Reguluje kształt ustroju państwa oraz zasady jego funkcjonowania, a zatem można zatem wskazać, że, w szerokim rozumieniu, określa treść norm prawnych, zaliczanych do innych gałęzi prawa;
2. Prawo konstytucyjne reguluje formy kształtowania nauk prawnych, a także tryb procedury tworzenia aktów prawnych i określa ich hierarchię. Tym samym jest nadrzędnym aktem prawnym, który określa ramy i sposób tworzenia się i rozwoju systemu prawa w kraju;
3. Prawo konstytucyjne, bazujące na Konstytucji, jako nadrzędnym akcie prawnym w kraju, określa zasady, które przenikają do innych gałęzi prawa; mowa tutaj o granicach norm prawa konstytucyjnego oraz innych gałęzi prawa, które wskazywane są potem w szczegółowych regulacjach w odrębnych dziedzinach prawa, np. prawa karnego, finansowego itd.

Prawo konstytucyjne jest całokształtem norm prawnych, regulujących ustrój polityczny i społeczno-gospodarczy w kraju. Jako szczególne prawo polityczne określa kompetencje, a także zakres działania organów o charakterze politycznym i wyznacza politykę, która jest rozumiana jako system rządzenia państwa. Jako prawo państwowe reguluje podstawy ustroju w kraju, a, jako prawo konstytucyjne, kładzie nacisk na fakt, że najważniejsze regulacje prawne zawarte są w Konstytucji, a w Polsce obowiązuje hierarchiczność aktów prawnych.